Ahmed Sencer’in Taht Mücadelesi
Ahmed Sencer, Büyük Selçuklu Devleti’nin en uzun süre tahtta kalan ve aynı zamanda son hükümdarıdır. 40 Yıllık bir saltanatı olmuştur. Muhammed Tapar öleceğini anladığı zaman bir toy düzenler ve 13 yaşında olan oğlu Mahmud’u sultan ilan eder ve onun için biat alır. Ancak bu biata amca Ahmed Sencer karşı çıkar ve biat etmez. Sencer ile Muhammed Tapar öz kardeşlerdir bu sebeple Sencer’in bir taht beklentisi vardır. Devletin doğu ile ilgili problemlerinde Ahmed Sencer çok başarılı olmuştur, Berkyaruk döneminden beri doğu sorunları ile Sencer ilgilenmiştir. Kısaca bu devlete büyük hizmetlerde bulunmuştur.
Mahmud-Sencer taht mücadelesi farklı bir şekilde sonuçlanmıştır. 1118 Yılında Mahmud tahta çıkınca Ahmed Sencer savaş ile karşısına çıkmıştır ve Mahmud’u mağlup etmiştir. Fakat Mahmud öldürülmemiştir veya hapsedilmemiştir. Ahmed Sencer kendisine Sultan-ı Azam yani Büyük Sultan diyor, Mahmud’u ise Sultan olarak Başkent Rey şehrinde bırakıyor. Sencer ise Sultan-ı Azam sıfatı ile Merv şehrine yerleşiyor ve burayı başkent yapıyor. Bu olay ile birlikte Büyük Selçuklu Devleti kendi içinde ikiye bölünmüştür diyebiliriz.
Ahmed Sencer Dönemi Gelişmeleri
Sencer Büyük Sultan olarak doğuda Merv şehrinde kalırken, Mahmud ise Sultan olarak batıda Rey şehrinde kalmıştır. Ahmed Sencer doğuda kaldığı için gerçekleştirdiği faaliyetler doğuya yönelik olmuştur. Doğuda Büyük Selçuklu Devleti dışında üç devlet vardır bu devletler; Harezmşahlar, Karahanlılar ve Gaznelilerdir. Bir de bu saydığımız 4 devletin sınırları içerisinde yaşayan devletsiz konar-göçerler vardır. Bu konar-göçerler ile ilgili problemler vardır.
Sencer başa geçtiğinde yıl 1119’dur, Merv şehrine gidip ardından Harezmşahlara savaş ilan etmiştir. Harezmşahlar mağlup edilmiştir ve Sencer onları kendisine bağlamıştır. Harezmşah meselesi halledildikten sonra Ümraniye eskort
Karahanlılar üzerine gidilmiştir. Karahanlılar önceleri evlilik-akrabalık yoluyla devlete bağlanıyordu fakat Ahmed Sencer bu sefer siyaseten kendisine bağlamak amacıyla 1130 yılında Karahanlılara saldırdı ve başarılı da oldu. Karahanlı toprakları Mahmud’un kontrolüne bırakıldı. Sencer 1136 yılında ise Gaznelilerin üzerine gitmiştir ve onları da siyaseten kendisine bağlamayı başarmıştır. Bu olaylar 1141 senesine kadar sürmüştür.
Katvan Savaşı
1141 Senesinde yaşanan Katvan Savaşı Büyük Selçuklu Devleti açısından bir kırılma noktası olmuştur. Bu savaşla beraber Türkler doğuda zayıflamıştır. Savaşın gelişimine bakacak olursak, Karahıtaylar 1137 yılında Karahanlı bölgesine saldırır ve Mahmud zor durumda bırakılır. Mahmud ise Büyük Sultan Ahmed Sencer‘den yardım ister. Bunu fırsat bilen konar-göçer oğuzlar ise Karahıtaylar ile iş birliği yapmışlardır bu ayrışma zaman içerisinde daha da derinleşmiştir. Sencer Karahıtayları bertaraf ettikten sonra Oğuzların kartal eskort
üzerine gitme kararı almıştır. Oğuzlar savaşmak istemeyip çok ciddi teklifler yaparak barış istemişlerse Ahmed Sencer barışı reddetmiştir. Katvan Savaşı 1141 yılında gerçekleşmiştir savaşın tarafları ise Büyük Selçuklu Devleti ile Oğuzlar+Karluklar+Karahıtaylardır. Bu savaşta Büyük Selçuklu Devleti büyük bir bozguna uğramıştır. Katvan Savaşı ile doğuda Türkler büyük bir kırılma yaşarken Anadolu’da ise Anadolu Selçuklu Devleti güçlendiği için doğudan batıya büyük bir Türk göçü yaşanmıştır. Katvan Savaşı sonrası Karahıtaylar Büyük Selçuklu Devleti topraklarında at koşturmaya başladılar.
1140’lı yılların sonlarına doğru Büyük Selçuklu Devleti’nin toparlanmaya başladığını görüyoruz. Sencer güç kazanıyor ve 1153 yılında bu defa kendisini arkadan vuran Oğuzların üzerine yürüyor. Ancak Sencer yine büyük bir yenilgi yaşıyor ve esir düşüyor. Ahmed Sencer tam 3 yıl boyunca esir hayatı yaşıyor ve 1157 yılında ölüyor.
Sencer’in ölümüyle beraber Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkıldığı kabul edilmektedir.