Meşveret Meclisi
Meşveret Meclisi, Osmanlı Devleti’nde önemli ve olağanüstü konuların görüşüldüğü geniş katılımlı danışma meclisidir. Özellikle 3. Selim döneminde önem kazanmıştır ve kurumsallaşmıştır.
Bu meclislere Meşveret Meclisi yerine; Meclis-i Hasü’l-Has, Meclis-i Umumi, Meclis-i Müşavere, Meşveret-i Hassa, Meclis-i Has, Meşveret-i Havas, Dar-ı Şura, Meclis-i Şura, Encümen-i Meşveret, Meşveret-i Amme gibi katılımcılara veya niteliklerine göre değişik isimler de denilmiştir.
İslam devlet geleneğinde önemli bir yeri olan meşveret usulü, Osmanlı Devleti’nin hemen her devrinde sıkça başvurulan bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu meclislerin önem kazanması ve itibar edilebilir kurumlar haline gelmesi ancak 17. yüzyılın ortalarına, yani Divan-ı Hümayun toplantılarının seyrekleştiği ve eski önemini kaybettiği dönemlere denk gelmektedir.
18. yüzyılın sonlarına doğru Avrupa’da başlayan Sanayi Devrimi ile hızlı yükselişin gerisinde kalan Osmanlı Devleti, Fransız İhtilali sonrası ortaya çıkan düşünce akımlarının da etkisiyle yeni çözüm yolları arayışlarına başlamıştır. Atılması gereken adımlar için 3. Selim yeni bir Meşveret Meclisi oluşturmuştur. Bu meclis 18. ve 19. yüzyıllarda düzenli olarak sık sık toplanmıştır ve faaliyet göstermiştir.
Meşveret Meclisi Katılımcıları Kimlerdir?
Toplanacak meclisin konusuna göre katılımcıları da değişmekteydi. Dolayısıyla görüşülecek konu ile ilgili ve bilgili kişiler Meşveret Meclislerinde bulunmaktaydı. Meşveret toplantılarına devlet erkanı ve devletin ileri gelen isimleri de katılmaktaydılar. Ayrıca gerektiğinde esnaf teşkilatından da görevliler katılabiliyorlardı. Görüşmelere davet edilecek kişiler görüşme konusuna göre değişiklik göstermekteydi.
Meşveret Meclisi Neden ve Nasıl Toplanır?
Meşveret Meclisleri; harbe veya sulhe karar vermek, antlaşmaları görüşmek, önemli memleket meselelerini görüşmek üzere padişahın isteği ve sadrazamın daveti ile toplanırdı. Meclisin katılımcıları ve görüşülecek olan konular önceden belirlenmekteydi.
Meclis, padişahın emri veya sadrazamın önerisiyle toplanabilirdi. Meşveret Meclisleri padişah varsa padişahın, yoksa sadrazamın, ikisi de yoksa şeyhü’l-İslam’ın başkanlığında toplanırdı. Görüşülen konular ise genellikle diplomatik, önemli iç meseleler veya toplumu ilgilendiren iktisadi konulardır.
Devlet idarecileri problemleri Meşveret Meclisine getirerek sorumluluğu geniş bir kitleyle paylaşmayı, sorunu ortak bir karara bağlamayı, böylelikle kararı halkın gözünde meşrulaştırmayı düşünürlerdi. Meclisin aldığı kararlar mazbata halinde padişaha sunulurdu, padişah alınan karara uyardı.
Meşveret Toplantıları Nerede Yapılmaktaydı?
Toplantıların gerçekleştirileceği belirli özel bir yer yoktu. Meşveret toplantıları sarayda, Tershane’de, Bab-ı Ali’de, ocak kapılarında, sadrazam konağında veya padişahın huzurunda yapılabilirdi.
Meşveret Meclisi Ne Zaman Toplanırdı?
Bu toplantılar önceleri Pazartesi ve Perşembe günleri yapılırken, sonraları Pazar ve Salı günlerine çevrilmiştir. Yani haftada iki gün toplanan daimi bir meclis statüsü kazanmıştır.
Meclisler Ne Gibi Sorunlarla Karşılaşmıştır?
Meclis toplantılarının çok kalabalık olması, katılımcıların çekimser konuşmaları, üst rütbelilerin diğer katılımcıları kendilerinden alt seviyede görmeleri, konuşulanların ve alınan kararların meclis dışına çıkması gibi sorunlarla karşılaşılmıştır.