Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilatı
Osmanlı Devleti’nde esnaf teşkilatı olarak sayabileceğimiz Ahilik Teşkilatı mevcuttu. Devletin gelişmesiyle birlikte esnaf gruplarının üzerindeki kontrol mekanizması da artarak devam etmiştir. Ahilik Teşkilatı, Lonca Teşkilatı haline gelmiştir. Ahilik Teşkilatının devamı niteliğinde olan bu esnaf teşkilatları özelde bulundukları şehirlerin, genelde ise ülkenin ekonomisine katkıda bulunacak tarzda ihtisaslaşmışlardır. Bu teşkilatın düzen ve usulleri önceki teşkilatlarda olduğu gibi belirli disiplin ve kurallar çerçevesinde oluşmuştur. Meslekte ustalığa giden yol yamaklık ve çıraklık eğitimiyle başlardı. Çıraklık eğitimini tamamlayarak meslekte yeteri kadar gelişen ayrıca ahlaki olgunluğa ulaşan genç kalfalık rütbesine yükselirdi. Meslekte usta olabilmek için kişinin eğitim, öğretimden geçerek maharet kazanması ve yetenek göstermesi gerekmekteydi. 16. ve 17. yüzyıllar arasında İstanbul’da 150, Bursa’da 60 ve Manisa’da 50 Lonca Teşkilatı bulunmaktaydı.
Lonca Teşkilatı kısaca; Osmanlı Devleti ekonomik hayatında hem esnafın hem halkın çıkarlarını gözeten, esnafın işini iyi yapmasını sağlayan, meslek eğitimi vererek mesleğin devamlılığını sağlayan çok önemli bir kurumdur. Her esnaf bir loncaya üyedir.
Lonca Teşkilatının Görevlileri
Kethüdalar
Lonca Teşkilatında kethüdaların görevi epey zorludur. Kethüdalar hem bulundukları lonca teşkilatının başı hem de devletin temsilcisi konumundadırlar. Bu sebepten dolayı herkes kethüda olamaz. Kethüdaların özellikleri; adil, güvenilir, becerikli, işinde tecrübeli olmalarıdır. Ayrıca esnaf tarafından seçilmektedirler. Dolayısıyla kethüdalar esnaflar tarafından bilinen, güvenilen, sevilen, tecrübeli kişilerdir.
Lonca Ustası
Lonca ustası bulunduğu teşkilatı temsil etmektedir, aynı zamanda loncanın başkanı konumundadır. Ayrıca bu görevli de esnaf tarafından bilinen, güvenilen, sevilen kişiler arasından seçilmektedir.
Yiğitbaşı
Yiğitbaşı, işçilerden sorumlu görevlidir. Görevi işçileri disipline sokmak ve üretim faaliyetlerini denetlemektir. Bu görevli de belli başlı özellikleri sayesinde esnaf tarafından seçilmektedir, ayrıca kadı tarafından tescil edilmektedir. Esnafların eğitiminde de faaliyet göstermektedir.
İşçibaşı
Bu görevli yiğitbaşının yardımcısı konumundadır. Ayrıca esnaflar tarafından üretilen malların kalite kontrolünü gerçekleştirir. Eğer ki olması gereken standartlara uymuyorsa malın üretilmesini ve satılmasını yasaklayabilme yetkisine sahipti.
İhtiyar Ustalar
İhtiyar ustalar adından da anlaşılabileceği üzere tecrübe sahibi kişilerden oluşmaktaydı. Yiğitbaşı ve işçibaşının görevlerinde onlara yardımcı olurlardı. Ayrıca çırak, kalfa ve ustaların yetiştirilmesinde faaliyet gösterirlerdi.
Lonca Teşkilatının Görevleri
- Üretilen ürünlerin hem üretiminde hem satışında kalitelerini kontrol etmek.
- Hammadde teminini sağlamak.
- Üretilen malların pazarlanmasında yardımcı olmak.
- Esnaflar arası dayanışmayı sağlamak ve arttırmak.
- Hem esnafın, hem de halkın çıkarlarını gözetmek.
- Mesleki eğitim faaliyetlerinde bulunarak mesleklerin devamlılığını sağlamak. Çırak, kalfa, usta çıkarmak.
- Ürün fiyatlarını belirlemek ve kontrol altında tutmak.
- Bulundukları bölgelerdeki mesleki ve sosyal meselelerle ilgilenmek.
- Şehirlerin korunmasına ve güvenliğine yardımcı olmak.
Lonca Teşkilatı İçerisinde Esnafa Verilen Cezalar
Lonca Teşkilatının amaçlarından birisi de tüm esnafı ahlaki bir disiplin etrafında birleştirmekti. Farklı bölgelerde, farklı loncalarda kurallara uymayan esnaflar ortaya çıkabilmekteydi. Bu durum karşısında esnafa ceza verilmesi gerekmekteydi. Böylelikle esnafın yaptığı hatayı tekrar etmemesi ve ticaretin ahlaklı, düzgün şekilde devam etmesi hedeflenmekteydi.
Esnafın işlediği küçük suçlarda özür diletmek, öğüt vermek, çay veya kahve ısmarlatmak gibi cezalar görmekteyiz.
Esnafın işlediği büyük suçlarda ise tekrarı halinde cezanın şiddeti artarak devam etmektedir. Ceza alan esnafı masraf ve ikram yapmaya zorlamak ile başlar, kurban kestirmek, üretilen mallardan hisse almasını engellemek, selamı ve yardımı kesmek, dükkan kapatmak ve en sonunda lonca teşkilatından çıkarmak şeklinde devam eder.
Lonca Teşkilatının Bozulma Nedenleri
- Devletin tutucu bir politika izlemesi
- Ekonomik düzenin devamlılığı için loncalara tekel verilmesi.
- Tekelciliğe bağlı olarak rekabetin ortadan kalkması.
- Loncalardan ayrı dükkanların açılması.
- Düşük kalitede ucuz ürünlerin artması.
- Teknik yeniliklere kapalı olunması.
- Loncaların saray ağaları, hatunları ve kapıkulu askerlerinin eline geçmesi.
- Dünya genelinde yaşanan Coğrafi Keşiflerin Osmanlı Devleti’ne Etkileri.
- Avrupa’da yaşanan Sanayi Devriminin Osmanlı Devleti’ne Etkileri.
- Avrupa mallarının Osmanlı’yı istila etmesi ile beraber tamamen etkisini kaybetmiştir.