İsmail Gaspıralı Kimdir?
İsmail Gaspıralı 1851 yılında Kırım‘a bağlı Bahçesaray şehri yakınlarındaki bir köyle dünyaya gelmiştir. Babası Rus Çarlık ordusundan emekli teğmendir. Annesi ise Kırım’ın önde gelen asillerinden biri olan İlyas Mirza Kaytazov’un kızı Fatma Hanım’dır.
İsmail Gaspıralı Rus okullarında eğitim almıştır, Rus edebi eserlerini okumuştur. Bu durum milli duygularının uyanmasına vesile olmuştur. 1872 Yılında Kırım’dan ayrılarak Paris’e gitmiştir, Paris’te ise ünlü Rus edebiyatçı İvan Turgenyev‘in yardımcılığını yapmıştır. 1878 Yılında Bahçesaray belediye başkan yardımcısı seçilmiştir.
Dilde, Fikirde, İşte Birlik
İsmail Gaspıralı, İslam dünyasının geri kalmışlığına şahit olmuş ve bu duruma içerlenmiştir. Bu geri kalmışlığın eğitim ile giderilebileceğine inanarak çalışmalarına başlamıştır. Çeşitli gazetelere Rusya Müslümanları ile ilgili yazılar göndermeye başlamıştır. Rusya Müslümanlarına seslenerek eğitimin önemini vurgulamıştır. Rus Çarlığı içerisinde eriyip kaybolmalarından endişe ettiği Türklerin ortak bir dil etrafında birleşerek varlıklarını sürdürebileceklerine inanmış ve bu amacını gerçekleştirebilmek için bir gazete çıkarmayı amaçlamıştır. Bu gazete sade bir Türkçe ile çıkarılmıştır. Dilde, Fikirde, İşte Birlik ülküsüyle çıkardığı bu gazete Tercüman gazetesidir. Tercüman, 22 Nisan 1883 tarihinde çıkarılmıştır. Sadece Rusya Müslümanları ile sınırlı kalmamış zaman içerisinde Osmanlı İmparatorluğu’na, Hindistan’a, Mısır’a kadar ulaşmış ve okuyucu bulmuştur.
İsmail Gaspıralı’nın Diğer Faaliyetleri
İsmail Gaspıralı medrese eğitimini yetersiz görerek Usul-ü Cedid denilen yeni bir eğitim sistemi geliştirmiştir. Modern sayılabilecek yöntemlerle eğitim yapmayı amaçlamış ve önemli ölçüde başarmıştır. Kırım Müslümanlarına dair haklar içeren bir metnin hükümete sunulmasına öncülük etmiştir. Rusya Müslümanlarını bir amaç etrafında toplamak için 1905 yılında illegal olarak ilk kongrelerini İsmail Gaspıralı öncülüğünde gerçekleştirmişlerdir.
Gaspıralı tüm dünya Müslümanlarını bir araya getirmek amacıyla Dünya Müslümanlar Kongresi teşebbüsünde bulunmuştur. Bu kongre sayesinde İslam dünyasında bir uyanmanın gerçekleşebileceği fikrini savunmuştur. Kahire’de kongrenin toplanması uygun görülmüştür bu tamamen stratejik bir tercih olmuştur. İsmail Gaspıralı, İngilizlerin tepkisini çekmemek için Kahire’yi uygun görmüştür. İstanbul’u tercih etmeme sebebi ise 2. Abdülhamid’in izin vermeyeceği, engeller çıkaracağı gerçeğidir. Sonuç olarak ise pek çok olumsuzlukla karşılaşmış ve bu amacını bir türlü gerçekleştirememiştir.
Dünya Müslümanlar Kongresi fikri gerçekleşmeyince İslam dünyasını bilinçlendirme hedefini bireysel olarak devam ettirmiştir. Hindistan’a çeşitli ziyaretler yapmış ve bu ülkede Usul-ü Cedid okullarının açılmasına gayret etmiştir. Ancak Hindistan’daki çalışmaları kalıcı olamamıştır.
İsmail Gaspıralı ömrü boyunca birçok eser ve tercüme yayınlamıştır, ömrünü Türkçülüğe adamıştır. Kültürün ve dilin, korunmasına ve geliştirilmesine büyük önem vermiştir. Rusya Türkleri arasında milli bilincin uyandırılması için gayret göstermiştir. Türkçülük anlayışı; Türk milletinin eğitimde, ekonomide ve siyasette gelişmesini içermektedir. Eğitim en çok üzerinde durduğu konu olmuştur. Ahmet Bican Ercilasun, Gaspıralı’nın amacını üç başlıkta toplamıştır. Birincisi Osmanlı Türkçesini bütün Türk dünyasının anlayacağı müşterek bir edebi dil haline getirmek. İkincisi eğitimi yeni usule göre düzenlemek. Üçüncüsü ise batının yeni ve faydalı fikirlerini öğrenip Müslüman dünyasına yaymak.
İsmail Gaspıralı, 24 Eylül 1914 yılında 63 yaşındayken Bahçesaray’da vefat etmiştir.