Marshall Planı Nedir? Marshall Yardımları ve Türkiye

Marshall Planı

Marshall Planı, 2.Dünya Savaşı sonrasında ekonomileri ciddi derecede zarar görmüş olan ülkeler için ABD Dış İşleri Bakanı George Marshall tarafından Haziran 1947’de açıklanmış olan, ABD kaynaklı ekonomik kalkınma yardım planıdır. 1948 ve 1951 yılları arasında yürürlüğe konmuş ve bu yardım paketinden 16 ülke faydalanmıştır. Bu plan şüphesiz ki antikomünist hedefleri olan bir plandır. Yardımların büyük bir bölümünün savaştan en çok zarar gören Avrupa’ya yapıldığını görmekteyiz. Özellikle Sovyet Rusya’ya karşı güçsüz ve kırılgan bir Avrupa ABD için bir felaket senaryosu olabilirdi. Bu sebeple SSCB’nin önünü kesebilmek için Avrupa’nın desteklenmesi gerekmekteydi.

Marshall Planı
Slogan (Hava nasıl olursa olsun, refaha yalnızca birlikte ulaşırız.)

Marshall Yardımları ve Türkiye

Türkiye’nin Marshall Planı çerçevesinde aldığı yardım, Avrupa’ya yapılan doğrudan yardımların %1,2’si, dolaylı yardımların da %2,2’sine denk geliyordu. Plan çerçevesinde alınan kredilere %2.5 faiz oranı uygulanmıştır. Alınan krediler, 15 yıl ertelemeyle 44 yılda geri ödeme usulüne tabii tutulmuştur.

Marshall Planı’nın Avrupa ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’de de ekonomik, siyasi ve sosyal sonuçları olmuştur. Avrupa Ekonomik İşbirliği Konferansı Toplantısına katılan Türkiye , hazırlamış olduğu ekonomik kalkınma programını gerçekleştirebilmek için ABD’den 615 Milyon Dolar yardım yapılmasını ister. Marshall Planı’nın ülkelerin kalkınma programlarının finansmanı için değil savaştan yıkılmış olarak çıkan Avrupa’nın kalkınması için hazırlandığı gerekçesiyle Türkiye’nin yardım talebi geri çevrilir.

Tarım ve madencilik sektöründe kullanılacak aletler, elektrik malzemeleri, nakliye kamyonları, petrol ürünleri ve kereste biçiminde, sadece 59 Milyon Dolarlık yardım yapılması öngörülünce hayal kırıklığı ile Türkiye, doğrudan doğruya ABD ‘ye başvurarak Marshall Planına dâhil edilmesini istedi. Türk Hükümeti’nin bu isteği üzerine meseleyi bir kez daha ele alan, Türkiye’nin askeri gücü ve iç düzeni bakımından önemini anlayan ABD, daha Avrupa İktisadi İşbirliği Antlaşması imzalanmadan Türkiye’yi Marshall Planı dahil etmiştir.

Marshall Planı çerçevesinde ABD’ye sunulan rapor, kongrede ele alındı ve 3 Nisan 1948 tarihinde yardımın finansmanının sağlanması için Ekonomik işbirliği Kanunu kabul edildi. Amerika Birleşik Devletleri’nin Türkiye’yi Marshall Planı’na dâhil etme kararından sonra, söz konusu yardımdan yararlanabilmek için 4 Temmuz 1948 tarihinde ABD ile Ekonomik İşbirliği Anlaşması imzalandı. Söz konusu dönemde Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı görevini İsmet İnönü, Başbakanlık görevini ise Hasan Saka yürütüyordu.

Marshall Yardımları ve Türkiye
Marshall Planı Hakkında Bir Pano

Marshall Yardımlarının İçeriği

Hibeler: Türkiye, Marshall Yardımları çerçevesinde 1948-1951 yılları arasında, ABD’den hibe olarak toplam 62 Milyon Dolar yardım almıştır.

Krediler: Türkiye, yine 1948-1951 yılları arasında ABD’nden borç olarak yaklaşık 72 Milyon Dolar yardım almıştır. Anlaşmaya göre; bu borçların ödenmesine 1952’den itibaren başlanacaktır. 1952 yılından 1956 yılına kadar ABD tarafına yalnızca faiz tutarları ödenecek, o tarihten sonra ise 35 sene süre ile %2.5 faizle gerek ana para, gerekse faizleri, bir arada ve eşit taksitlerle ödenerek borç kapatılacaktır.

Teknik Yardımlar: ABD’den getirtilecek teknik uzmanlar, ayrıca yardım gören ülkeden staj, tetkik gezisi ve buna benzer nedenlerle dışarıya gönderilen teknisyen, mühendis ve benzeri elemanların gittikleri ülkelerdeki mecburi masrafların karşılanması düşünülmüştür.

Yararlanılan Kaynaklar:
TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİNDE TRUMAN DOKTRİNİVE MARSHALL PLANI – Barış Ertem
TÜRK BASININDA TRUMAN DOKTRİNİ VE TÜRKİYE’YEAMERİKAN YARDIMLARI (1947-1950) – Eminalp Malkoç