Sanayi Devriminin ne olduğuna, neden İngiltere’de gerçekleştiğine, sebeplerine ve sonuçlarına ulaşmak istiyorsanız; Sanayi Devrimi yazımıza tıklayarak okuyabilirsiniz.
Neden Osmanlı Devleti’nde makineleşmeye yönelik bir devrim yaşanmadı? Osmanlı Devleti’nde hammadde vardı ama sermaye birikimi yoktu. Osmanlı Devleti’nde sermaye sahibi burjuva sınıfı oluşmamıştı. Böyle bir sınıfın oluşmasına müsade edilmemişti. Çünkü ihtiyaç duyulmamıştı, üretimi gerçekleştiren bir esnaf teşkilatının varlığı yetiyordu. Osmanlı zenginleri genelde devlet yönetiminde bulunmuş kişilerden veya asker kökenlilerden oluşmaktaydı. Osmanlı Devleti’nin zengin vatandaşları genelde kendi servetlerini vakıflara yatırıp kamu yararına sunmuşlardır.
Sanayi Devriminin Osmanlıya Etkileri
Devrim sonrası sanayileşmiş ülkeler hammadde ve pazar arayışı içine girmişlerdir. Sömürge kapma mücadeleleri yaşanmıştır. Yeni Emperyalizm yazımızda da anlattığımız gibi Avrupalılar, Afrika’da en değersiz toprak parçası için bile yarışmışlardır. Sanayileşen ülkeler öyle güçlendiler ki diğer ülkelerin siyasi, askeri, ekonomik politikalarını etkileyecek konuma geldiler. Osmanlı Devleti, Çin, İran gibi ülkeler yarı sömürge konumuna geldiler. Bu üç ülkede de merkezi otorite güçlü değildi, bu ülkelerin bürokrasilerine girip çok kazançlı ayrıcalıklar elde ediyorlardı.
Osmanlı Devleti önemli bir stratejik konuma ve geniş topraklara sahipti. Hammadde ve pazar arayan devletler için adeta bulunmaz nimetti. Dolayısıyla Osmanlı Devleti toprakları için sanayileşen devletler arasında çıkar mücadeleleri başlamıştır. Avrupalı devletler çeşitli bahaneleri öne sürerek Osmanlının iç işlerine müdahalelerde bulunmuşlardır. Bu da Sanayi Devriminin Osmanlıya etkisidir.
Osmanlı Devleti adeta Avrupa menşeili ürünlerin istilasına uğramıştır. Ucuz iş gücüyle beraber uygun maliyetle üretilen bu ürünler Osmanlının iç piyasasına büyük darbe vurmuştur. Yerli üreticiler sanayileşmiş Avrupalı üreticilerin altında ezilmişlerdir, işsizlik artmıştır. Avrupalılar için Osmanlı Devleti pazar haline gelmiştir.
Osmanlı Devleti topraklarından çıkan hammadde Avrupa’ya gidiyor orada işlenip Osmanlı Devleti’ne satılıyordu. Dolayısıyla ithalat-ihracat dengesinde büyük bozulmalar meydana gelmiştir.
Sanayi Devriminin Osmanlıya etkilerinden birisi de Mısır’ın Fransızlar tarafından işgal edilmesidir. İngilizlerin sömürge yollarını kesip büyük ekonomik darbe indirmek isteyen Fransızlar 1798 yılında Mısır’ı işgal etmişlerdir. Bu işgal Osmanlı Devleti için şok etkisi yaratmıştır, çünkü beklenmiyordur. Sanayileşmiş devletlerin kendi aralarındaki hammadde ve pazar mücadeleleri Osmanlıyı etkilemiştir.
Sanayileşmeyi yakalayamayan Osmanlı Devleti çok zor ekonomik sıkıntılar çekmekteydi. Böylelikle mecburen dış borçlanma yoluna gitmiştir. Bu dış borçlanma zamanla çok büyük bir sorun haline gelmiştir. Batılı devletler dış borçları sebep göstererek Osmanlı Devleti’ni sıkıştırmışlardır. 1881 yılında Düyûn-ı Umûmiye kurulmuştur, Düyûn-ı Umûmiye ile beraber vergi gelir kaynakları yabancı devletlere bırakılmıştır. Ayrıca ülkenin yer altı ve yer üstü kaynaklarının kullanım hakkı da yabancı devletlere ve şirketlere verilmiştir.
Değerlendirme
Yaşanan tüm bu gelişmeler Osmanlı Devleti’nin ekonomisine büyük darbe vurmuştur. Ekonomik sıkıntılar beraberinde toprak kayıplarını da getirmiştir. Şüphesiz ki Sanayi Devrimi, Osmanlı Devleti’nin yıkılmasına etki etmiştir.